Jakie są rodzaje restrukturyzacji?

Restrukturyzacja brzmi jak poważna decyzja, często związana z kryzysem lub zmianą kierunku działania firmy. Ale w praktyce nie zawsze oznacza „ratowanie się przed upadkiem”. To także świadome zarządzanie zmianą — finansową, organizacyjną, operacyjną. W polskim prawie i praktyce gospodarczej wyróżniamy różne formy restrukturyzacji, a każda z nich służy innemu celowi i opiera się na innych mechanizmach. Dla przedsiębiorców, doradców, a także pracowników — zrozumienie tych różnic ma istotne znaczenie.

Czym jest restrukturyzacja?

Restrukturyzacja to proces zmiany struktury przedsiębiorstwa, który ma doprowadzić do poprawy jego sytuacji ekonomicznej, prawnej lub operacyjnej. W polskim systemie prawnym formalna restrukturyzacja uregulowana została ustawą z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. 2022 poz. 2309). Ustawa wprowadza cztery główne postępowania restrukturyzacyjne dla firm zagrożonych niewypłacalnością lub już niewypłacalnych.

Jednak obok tych procedur wyróżnia się również działania nieformalne — przeprowadzane wewnętrznie przez zarząd, bez udziału sądu.

Formalne rodzaje restrukturyzacji

Prawo restrukturyzacyjne przewiduje cztery główne formy postępowania, które różnią się poziomem zaangażowania sądu, zakresem ochrony przed wierzycielami i możliwościami działania przedsiębiorcy. Wybór konkretnej drogi zależy od skali problemów finansowych, rodzaju wierzytelności i gotowości do współpracy ze stroną wierzycielską.

1.    Postępowanie o zatwierdzenie układu

To najprostsza i najszybciej przeprowadzana forma restrukturyzacji, która pozwala przedsiębiorcy na samodzielne prowadzenie rozmów z wierzycielami. W tym modelu rola sądu ogranicza się jedynie do zatwierdzenia wypracowanego układu, o ile zostaną spełnione wszystkie wymogi formalne.

Kluczową rolę pełni tu doradca restrukturyzacyjny, który występuje jako nadzorca układu, monitorujący proces od strony zgodności z przepisami.

Zaletą tego postępowania jest krótki czas trwania oraz możliwość szybkiego uzyskania ochrony przed egzekucją — już w momencie ogłoszenia obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Dla wielu firm to skuteczny sposób na odzyskanie płynności bez konieczności angażowania sądu na wczesnym etapie.

2.    Przyspieszone postępowanie układowe

To rozwiązanie pośrednie między prostą procedurą zatwierdzenia układu a bardziej formalnym postępowaniem układowym. Sprawdza się w sytuacji, gdy udział wierzytelności spornych nie przekracza 15%.

Postępowanie toczy się już z udziałem sądu, ale ma uproszczony przebieg — sąd otwiera postępowanie, nadzoruje je oraz zatwierdza układ, lecz cały proces przebiega stosunkowo sprawnie i może zakończyć się w ciągu kilku miesięcy.

To rozwiązanie idealne dla firm, które potrzebują ochrony prawnej, ale ich sytuacja nie jest jeszcze skrajnie trudna.

3.    Postępowanie układowe

W przypadku firm posiadających bardziej złożoną strukturę zadłużenia i wysoki udział wierzytelności spornych, właściwą formą jest postępowanie układowe. Ta procedura wymaga większego zaangażowania sądu oraz powołania nadzorcy sądowego, który nadzoruje cały proces i ma wpływ na kluczowe decyzje.

Postępowanie układowe pozwala na uzyskanie ochrony przed wierzycielami oraz na uporządkowanie sytuacji finansowej firmy, jednak trwa dłużej niż poprzednie formy. Z racji swojej złożoności często stosowane jest w średnich i dużych przedsiębiorstwach, które potrzebują więcej czasu na przygotowanie propozycji układowych i zebranie głosów.

4.    Postępowanie sanacyjne

Najdalej idącą formą restrukturyzacji jest postępowanie sanacyjne, które poza zawarciem układu z wierzycielami obejmuje również działania naprawcze, często ingerujące w strukturę i funkcjonowanie firmy. Celem tego postępowania nie jest jedynie zawarcie porozumienia, ale głęboka przebudowa przedsiębiorstwa umożliwiająca jego dalsze działanie w przyszłości.

W trakcie sanacji zarządzanie przedsiębiorstwem przejmuje zarządca sądowy, który może np. odstępować od nierentownych umów, sprzedawać składniki majątku czy redukować zatrudnienie. Z tego względu stosowane jest zwykle w sytuacjach skrajnego kryzysu — gdy inne metody nie przynoszą rezultatu.

Dla wielu firm to ostatnia szansa na odbudowę i dalsze działanie, ale wymaga pełnej otwartości na zmiany i gotowości do oddania kontroli nad przedsiębiorstwem zewnętrznemu zarządcy.

Nieformalne formy restrukturyzacji

Nie każda transformacja w firmie musi odbywać się przy udziale sądu. W wielu przypadkach przedsiębiorcy decydują się na działania wewnętrzne – szybsze, mniej kosztowne i często wystarczające do poprawy sytuacji finansowej lub organizacyjnej.

• Restrukturyzacja operacyjna — polega na zmianie modelu funkcjonowania firmy – może to być przejście z produkcji na dystrybucję, automatyzacja procesów albo przeniesienie części zadań do zewnętrznych wykonawców. Często obejmuje redukcję liczby działów, eliminację nierentownych produktów lub wdrożenie nowych technologii. Celem jest uproszczenie struktury i poprawa efektywności codziennej działalności.
• Restrukturyzacja finansowa — koncentruje się na sposobie finansowania działalności i zarządzaniu zobowiązaniami. Przedsiębiorcy mogą renegocjować warunki spłaty kredytów, pozyskać nowy kapitał z emisji udziałów lub obligacji albo ograniczyć koszty stałe poprzez zmianę umów z dostawcami. Działania te mają poprawić płynność finansową i zwiększyć bezpieczeństwo firmy.
• Restrukturyzacja organizacyjna —obejmuje zmiany w strukturze zarządzania, które mają prowadzić do lepszego nadzoru i szybszego podejmowania decyzji. Często wiąże się to z redukcją stanowisk kierowniczych, uproszczeniem hierarchii lub przestawieniem się z zarządzania centralnego na model bardziej rozproszony.

Kiedy warto podjąć działania restrukturyzacyjne?

Sygnalizować potrzebę zmian mogą różne czynniki. Nie zawsze chodzi o zadłużenie – równie często restrukturyzacja dotyczy firm, które:

• doświadczają spadku rentowności, mimo wysokich przychodów,
• wchodzą na nowe rynki lub chcą zmienić model działania,
• chcą zwiększyć skalę działania i potrzebują nowej struktury organizacyjnej,
• muszą się przystosować do nowych regulacji (np. ESG).

Z danych Centralnego Ośrodka Informacji Gospodarczej wynika, że w 2023 roku wszczęto ponad 2 tysiące postępowań restrukturyzacyjnych – w większości przyspieszonych. Wzrost zainteresowania tymi formami świadczy o ich rosnącym znaczeniu w zarządzaniu przedsiębiorstwem.

Rodzaje restrukturyzacji różnią się skalą, celem i zaangażowaniem instytucji publicznych. Od wewnętrznych zmian operacyjnych po formalne postępowania sanacyjne – wybór odpowiedniej ścieżki powinien wynikać ze świadomej analizy sytuacji finansowej, otoczenia rynkowego oraz możliwości negocjacyjnych przedsiębiorstwa. To nie zawsze walka o przetrwanie – często to decyzja o nowym początku.

 

---

Źródła

1. Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. 2022 poz. 2309)
2. Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej – „Statystyki postępowań gospodarczych 2023”.
3. M. Wyrzykowski (red.), Restrukturyzacja przedsiębiorstw w teorii i praktyce, Warszawa: PWE, 2020.
4. Ministerstwo Sprawiedliwości – materiały edukacyjne o restrukturyzacji: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc.
5. P. Zimmerman, Prawo upadłościowe i restrukturyzacyjne. Komentarz, C.H. Beck, 2023.